Tickets

Over de opera

Doctor Atomic is een opera uit 2005, geschreven door John Adams met een libretto van Peter Sellars. De samenwerking tussen Adams en Sellars had al eerder groot succes en staat erom bekend politiek en maatschappelijk controversiële onderwerpen in grootschalige werken op de kaart te zetten zonder hierbij een oordeel te vellen of een inhoudelijk statement te maken. Een opera over de ontwikkeling van de atoombom past daarmee perfect in hun straatje.

Het verhaal

J. Robert Oppenheimer is de natuurkundige die aan het hoofd staat van het Manhattan Project. Met een team van de beste wetenschappers wordt in Los Alamos in New Mexico in het geheim de eerste atoombom ontwikkeld. In de opera komen acht betrokkenen bij dit project aan het woord en worden de laatste weken en minuten voor de eerste atoomproef beschreven.

Eén maand voor de eerste test nadert het werken aan de atoombom zijn hoogtepunt. Na de Duitse overgave beginnen veel van de wetenschappers vraagtekens te zetten bij de noodzaak van de bom en de morele implicaties van het project. Maar de wil van Washington is duidelijk en Oppenheimer verdedigt het besluit om Japanse steden te bombarderen.

Het is de nacht van de test. De druk op Oppenheimer en de militaire leiding om de test succesvol te laten verlopen, is groot. Een zware onweersbui teistert het proefterrein. Er heerst gevaar dat de bom door de bliksem wordt getroffen, maar de test moet en zal doorgaan.

De laatste twintig minuten voor de explosie. Iedereen is in zijn eigen gedachten verzonken. Oppenheimer is extreem nerveus. Dan gaat de storm liggen en de lucht klaart ineens op. Vuurpijlen schieten ter waarschuwing de lucht in, totdat de automatische timer op 45 seconden voor de explosie gaat lopen. Het is doodstil, behalve het automatische aftellen van de klok. ‘Zero minus one.’ Er is een spookachtige stilte, vervolgens begint er een nieuw tijdperk…

Naast de compleet uit historische personages bestaande cast is ook het libretto volledig samengesteld uit originele teksten rondom het Manhattan Project. Denk bijvoorbeeld aan letterlijke teksten uit brieven en petities, maar ook uit boeken die op dat moment rond kernenergie in gebruik waren. Hierdoor komt de opera bijzonder dichtbij de daadwerkelijke gebeurtenissen zoals die in 1945 in New Mexico hebben plaatsgevonden. De historische teksten zijn door Sellars aangevuld met poëzie van onder anderen Charles Baudelaire en John Donne, en andere spirituele teksten. Deze tweesplitsing illustreert de verscheuring die Oppenheimer en de andere betrokkenen gedurende de opera overneemt: hun wetenschappelijke hart wil door met het ontwikkelen en verbeteren van de atoombom, maar morele bezwaren staan ze steeds meer in de weg.

‘We knew the world would not be the same’ - Dr. Oppenheimer

Componist

John Adams (1947) is een hedendaagse dirigent en componist uit de Verenigde Staten. Hij behoort tot de groep levende componisten waarvan de muziek het meest wordt uitgevoerd. Eén van zijn meest bekende werken is de opera Nixon in China uit 1978, waarin het verhaal van het bezoek van de Amerikaanse president Richard Nixon aan China in 1972 wordt verteld. Het schrijven van muziek gebaseerd op belangrijke historische gebeurtenissen is hem niet vreemd: zijn opera The Death of the Klinghoffer vertelt het verhaal van de kaping van het Italiaanse cruiseschip Achille Lauro in 1985 en On the Transmigration of Souls is een koorwerk ter herdenking van 11 september 2001. Ook Adams’ Doctor Atomic behelst een gebeurtenis van historisch belang: de ontwikkeling van de eerste atoombom in 1945, met alle ethische kwesties en gevolgen van dien.

De liefde voor Adam’s geboorteland, de Verenigde Staten, is te herkennen in zijn muziek. Hij werd geboren in 1947 in Massachussets en groeide op in een dorpje in New Hampshire. Zijn muzikaliteit kwam niet van een vreemde: zijn ouders leerden elkaar kennen in een jazzy swing band waar zijn vader klarinet speelde en zijn moeder zong. In de zomer was de familie vaak bij Adams’ grootvader te vinden, wie een danszaal bezat en regelmatig orkesten uitnodigde. Thuis werd veel jazz gedraaid, maar ook Mozart en andere klassieke muziek.

Van zijn vader leerde Adams klarinet spelen, waarmee hij toegang kreeg tot de orkesten die bij zijn grootvader speelden. Adams begon met het schrijven van composities toen hij tien jaar oud was en de eerste uitvoeringen van zijn werk volgden niet lang daarna. Tijdens zijn studie Compositie aan Harvard dirigeerde hij bij het studentenorkest en kwam hij in aanraking met klassiek repertoire. Na enige twijfel door een aanbod van Leonard Bernstein om zijn directie vaardigheden verder te ontwikkelen, besloot hij zich toch te focussen op compositie. Directie helemaal loslaten deed hij echter niet: hij bleef zijn eigen werk dirigeren bij onder andere het Radio Philharmonisch Orkest.

In 2019 ontving Adams de Erasmusprijs voor het ontwikkelen van een nieuwe muzikale stroming die elementen uit jazz, pop en klassieke muziek met elkaar verbindt. Daarnaast wordt de componist ook wel de vertegenwoordiger van minimalistische muziek genoemd.

‘Lord, these affairs are hard on the heart’ – Dr. Oppenheimer

‘We are hopes, you should have hoped us. We are dreams, you should have dreamed us.’ – Kitty Oppenheimer

Librettist

Peter Sellars (1957) staat bekend om zijn unieke interpretaties van stukken en repertoire, waarin hij zich mengt met de huidige politieke en sociale gebeurtenissen. Al sinds lange tijd heeft hij met John Adams (de componist van Doctor Atomic) een artistiek partnerschap.

Samen werkten ze aan onder andere de opera’s Nixon in China, The Death of Klinghoffer, Doctor Atomic en A Flowering Tree. Sellars is een Amerikaanse theaterregisseur die bekend is van moderne producties van opera’s en theaterstukken. Naast regie werkt hij als professor World Arts and Culture aan de UCLA, waar hij lesgeeft in de vakken Art as Social Action en Art as Moral Action. Sellars studeerde aan de Phillips Academy, om vervolgens in 1981 aan Harvard University af te studeren. Sindsdien regisseerde hij opera’s voor de Lyric Opera of Chicago, de San Francisco Opera, English National Opera, De Nationale Opera in Amsterdam en de festivals van Salzburg en Glyndebourne. In 1999 werd Sellars’ werk bekroond met de Erasmusprijs voor de combinatie van Amerikaanse en Europese culturele tradities in opera en theater.